Çiçek aşısını kim buldu

Aşılar koruyucu sağlık hizmetinin temel unsurlarından. Günümüzde bu kadar yararlı bir uygulama olmasına rağmen farklı unsurlar tarafından aşı karşıtı görüşler de öne sürülmektedir.

Tarihte ilk aşıyı kim yaptı bilmiyoruz. Ancak günümüze gelen ve ulaşabildiğimiz en eski belge İngiltere’den.

Lady Mary Wortley Montagu (1689–1762) İngiltere’nin Osmanlı büyükelçisinin hanımıdır. Eş durumundan İstanbul’a gelmiş 1700 lü yıllarda.

Kendisi aynı zamanda şair ve yazardır. İstanbul’da gördüklerini ve yaşadıklarını memleketine yazmıştır. 1 Nisan 1717’de yazdığı yazıda Türkler’in bir uygulamasından bahseder:

Türkçesi aynen şöyle:
“Size burada kendinizi iyi hissetmenizi sağlayacak bir şey söyleyeceğim. Çiçek, bizim için çok ölümcül ve çok yaygın, burada verdikleri terim olan, aşılama icadıyla, tamamen zararsızdır. Her sonbaharda, eylül ayında, yüksek sıcaklığın azaldığı zamanda operasyonu gerçekleştirmek için işlerini yapan bir grup yaşlı kadın var. İnsanlar, ailelerinin herhangi birinin çiçeği düşündüren duruma sahip olup olmadığını bilmek için birbirlerine gönderir; bu amaç için toplantılar yaparlar ve bir araya geldiklerinde (genellikle on beş veya on altı kişi), yaşlı kadın, en iyi çiçek türüyle dolu bir kabuk ile birlikte gelir ve isteğiniz bir yeri açmanızı ister. Hemen, size genel bir çizikten daha fazla acı vermeyecek şekilde büyük bir iğne ile çizik açar ve iğnenin başına düşebilecek kadar damarın içine koyar ve bundan sonra bağlanır. Ufak bir oyuk yara ve bu şekilde dört ya da beş tane damar açar…

Çocuklar veya genç hastalar günün geri kalanında birlikte oynarlar ve sekizinci güne kadar mükemmel bir sağlık içindedirler. Sonra ateş onları yakalamaya başlar ve yataklarını iki , nadiren üç gün tutarlar. Yüzlerinde yirmi ya da otuzun üzerinde nadiren yara çıkar, asla iz bırakmazlar ve sekiz gün içinde hastalıklarından önce olduğu gibi olurlar. Yaralandıkları yerde, iyileşme sırasında akan yaranın huzursuzluğu var, şüphesiz ki bunun büyük bir rahatlama olacağından şüphem yok. Her yıl binlerce kişi bu operasyona maruz kalıyor ve Fransız Büyükelçisi, başka ülkelerdekiler kaplıcalara giderken buradaki çiçeği saptırma yoluyla aldıklarını memnuniyetle söylüyor. İçinde ölen kimsenin örneği yok ve sevgili küçük oğlum üzerinde denemeyi düşündüğüm için bu deneyin güvenliğinden memnun olduğuma inanıyor olabilirsiniz. ”

İşte böyle yazmış İngiliz yazar.

Sonra nolmuş dersiniz. İngilizler bu yöntemi modernleştirmişler. Lady Montegu’ya olan minnettarlıklarını şöyle belirtmişler.

Memorial to the Rt. Hon. Lady Mary Wortley Montague erected in Lichfield Cathedral by Henrietta Inge. Source: Wikimedia Commons.

Bir katedralin girişine heykelini dikmişler. Altındaki kitabede şöyle yazıyor.
“[She] happily introduc’d from Turkey, into this country the Salutary Art Of inoculating the Small-Pox. Convinc’d of its Efficacy She first tried it with Success on her own Children, And then recommended the practice of it To her fell-w-Citizens. Thus by her Example and Advice, We have soften’d the Virulence, And excap’d the danger of this malignant Disease.”

Türkçesi:

“Mutlu bir şekilde Türkiye’den, bu ülkeye Çiçek  aşılamada kullanılan Yararlı Sanatı tanıttı. Etkinliğine İkna Etti. İlk önce kendi Çocukları üzerinde Başarı ile denedi, sonra da vatandaşlarına tavsiye etti. Bu nedenle, örneği ve tavsiyesi ile hastalığın yayılma gücünü yumuşattık ve bu kötü huylu hastalığın tehlikesini bertaraf ettik. ”

Gördüğünüz gibi ulaşılabildiğimiz kaynaklara göre ilk aşıyı Türkler uygulamıştır.

Lady Montegu bunu dünyaya yaymıştır.

Günümüzde dünyada çiçek hastalığı bu aşı sayesinde görülmemektedir.

Hepsini saygıyla anıyorum.

Kaynaklar:
https://nyamcenterforhistory.org/2017/03/28/lady-mary-wortley-montagu-and-immunization-advocacy/
wikipedia.org
Not: Eski İngilizce olduğu için tercümede kusurum olabilir. Düzeltmelere açığım.